Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego

International Mother Language Day

Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego został ogłoszony przez UNESCO 17 listopada 1999 r.
i proklamowany na 30. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO dla podkreślenia bogactwa różnorodności językowej świata i promocji wielojęzyczności, a także w celu zwrócenia uwagi na liczbę języków zagrożonych i ginących, do których zalicza się 43 % wszystkich aktualnie używanych. Obchodzony jest co roku od lutego 2000 r. w celu promowania różnorodności językowej i kulturowej oraz wielojęzyczności.

Na datę obchodów Dnia Języka Ojczystego wybrany został 21 lutego, upamiętniający wydarzenia 1952 r., kiedy to w Dhace doszło do demonstracji, w wyniku których zginęło pięciu studentów, domagających się uznania ich języka ojczystego – bengalskiego – za jeden z dwóch urzędowych języków ówczesnego państwa Pakistan, obecnie Bangladesz. Konflikty na tym tle trwały do 1956 r., kiedy to rząd Pakistanu nadał językowi bengalskiemu status urzędowego.

Doroczne tematy

Obchody Międzynarodowego Roku Języków charakteryzują się tematem albo wskazanym programem przy siedzibie UNESCO lub więcej nagłośnieniem sprawy.

  • 2000, Inauguracyjne obchody Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego

  • 2001, Drugie doroczne obchody

  • 2002, Rok różnorodności językowej: 3 tys. języków w zagrożeniu (slogan: W galaktyce języków, każde słowo jest gwiazdą)

  • 2003, Czwarte doroczne obchody

  • 2004, Nauczanie dziecięce (obchody przy UNESCO, „wyjątkowa wystawa zeszytów szkolnych dzieci ze wszystkich stron świata, ilustrująca proces, w którym dzieci uczą się i opanowują użycie pisemnych umiejętności czytania i pisania w klasie”)

  • 2005, Braille – język migowy

  • 2006, Języki i cyberprzestrzeń

  • 2007, Edukacja wielojęzyczna

  • 2008, Międzynarodowy Rok Języków

  • 2009, Podkreślenie znaczenia różnorodności językowej i kulturowej oraz przyznanie jej należytego miejsca w edukacji

  • 2010, Międzynarodowy Rok Zbliżenia Kultur

  • 2011, Nauka języka ojczystego a edukacja włączająca

  • 2012, Ojczysty – dodaj do ulubionych

  • 2013, Książki dla nauki języków ojczystych

  • 2014, Lokalne języki dla globalnego obywatelstwa: nauka w centrum uwagi

  • 2015, Edukacja inkluzywna z językiem i poprzez język – język ma znaczenie

  • 2016, Jakość edukacji, język (i) nauczania i wyniki uczenia się

  • 2017, Poprzez edukację wielojęzyczną ku zrównoważonej przyszłości

  • 2018, Działając razem na rzecz różnorodności językowej i wielojęzyczności

  • 2019, Rok Języków Rdzennych

  • 2020, Języki bez granic

Według UNESCO, niemal połowa z 6 tysięcy istniejących na świecie języków jest zagrożona zanikiem
w ciągu 2-3 pokoleń, ponad 200 znalazło się na liście języków całkowicie wymarłych w ciągu życia zaledwie trzech ostatnich pokoleń, 538 języków jest w sytuacji krytycznego zagrożenia, 502 są poważnie zagrożone, 632 zdecydowanie zagrożone, a przetrwanie 607 jest niepewne.

W historii ludzkości istniało około 13 tys. języków. Wraz z upływem wieków niektóre z nich zanikały
i ginęły, wypierane przez języki dominujące, które kojarzone są z prestiżem lub bogactwem.

Do najbardziej zagrożonych należą języki Aborygenów oraz języki afrykańskie, a także dialekty indiańskie i niektóre języki plemion z Indii, m.in. z Andamanów oraz dwa języki celtyckie: mański
i kornicki na Wyspach Brytyjskich oraz liwoński na pograniczu litewsko-łotewskim i sarcee (lub sarsi) używany jeszcze przez niewielką grupę tubylców w Kanadzie. Wśród języków wymarłych w XX wieku znajdują się m.in. manx (Wyspa Man), który zaniknął w 1974 r., ubyski (Turcja), który zniknął definitywnie w 1992 r. czy eyak (Alaska, USA), który został uznany za język wymarły w 2008 r. wraz ze śmiercią Marie Smith Jones, ostatniej posługującej się tym językiem mieszkanki Alaski.

80% mieszkańców Ziemi posługuje się 83 językami. Przetrwanie 3500 najrzadszych zależy zaledwie od 0,2% ludzkości. Najbardziej zagrożone są te używane wyłącznie w mowie, bo umierają wraz z ostatnimi ludźmi, którzy nimi władają.

Jednym z obszarów działań UNESCO jest monitorowanie sytuacji języków zagrożonych. Dane o nich są zawarte w Atlasie Języków Zagrożonych UNESCO, który jest oparty na pięciopoziomowym podziale stopnia zagrożenia. Stopnie te zostały określone na podstawie użytkowników języka wśród przedstawicieli poszczególnych pokoleń:

1. zagrożone (unsafe) – językiem posługują się tylko niektóre dzieci lub też wszystkie dzieci, ale

w ograniczonym zakresie;

2. zdecydowanie zagrożone (definitely endangered) – językiem posługuje się głównie pokolenie rodziców i starsze;

3. poważnie zagrożone (severely endangered) – języka używa głównie pokolenie dziadków i starsze;

4. krytycznie zagrożone (critically endangered) – język zna tylko garstka osób z najstarszego pokolenia;

5. wymarłe (extinct) – językiem nikt się już nie posługuje.

Atlas jest dostępny tutaj (wersja interaktywna) oraz tutaj (plik PDF).

Z obszarem Polski związanych jest osiem z nich, w tym: kaszubski, wilamowicki (posługuje się nim ok. 70 mieszkańców Wilamowic koło Bielska-Białej, więcej wiadomości tutaj), białoruski, jidysz, rusiński, romski, poleski i słowiński (uważany za wymarły od lat 60-tych XX w.). Jeszcze niedawno do tego grona zaliczał się język kaszubski, ale Kaszubom udało się zdobyć on miano społeczności posługującej się językiem regionalnym, co spowodowało, że uzyskali oni takie prawa jak mniejszości narodowe i etniczne. Spowodowało to, że na Kaszubach zaczęły powstawać instytucje, organizacje i stowarzyszenia działające na rzecz kultury i języka kaszubskiego. Obecnie uczy się go ponad 17 tys. uczniów. Nadal zaś trwa dyskusja nad nadaniem takich praw dialektowi śląskiemu.

Odnośnie języka wilamowickiego powstał projekt #Wilamowicemówią (więcej tutaj) , który przyczynia się do przywrócenia życia temu językowi. Dzięki tym działaniom możemy poznać język i zwyczaje Wilamowiczan (patrz tutaj).

Znane są jednak przypadki, gdy dało się odwrócić los ginącego języka. W Walii edukacja dwujęzyczna doprowadziła do tego, że wiele dzieci mówi po walijsku lepiej niż ich rodzice. W Polsce podobnie było z językiem kaszubskim.

Najbardziej udaną próbą przywrócenia życia językowi jest przypadek hebrajszczyzny. Oryginalny język Starego Testamentu nie był używany na co dzień od setek lat poza liturgią żydowską. Poczynając od XIX w., hebrajski zaczął być używany w Palestynie wśród członków ruchu kierowanego przez Eliezera Ben-Jehudę (1858-1922), którego syn był pierwszym użytkownikiem języka nowohebrajskiego. Po założeniu państwa Izrael w 1948 r. hebrajskiego uczono w izraelskich szkołach, a imigranci przechodzili na hebrajski, co niestety odbyło się kosztem innych języków tradycyjnie związanych z kulturą żydowską, jak jidysz lub romański ladino.

Drugą wartą zauważenia sytuacją są wysiłki dla ocalenia dialektów prowansalskich i gaskońskich we Francji, a nawet przywrócenia do życia wymarłych języków np. z wyspy Man (Morze Irlandzkie).

Tegoroczne hasło Międzynarodowego Dzień Języka Ojczystego uznaje, że języki i wielojęzyczność mogą sprzyjać włączeniu społecznemu, a Cele Zrównoważonego Rozwoju koncentrują się na tym, aby nikogo nie pozostawić w tyle. UNESCO uważa, że ​​edukacja oparta na pierwszym języku lub języku ojczystym musi rozpoczynać się od wczesnych lat, ponieważ wczesna opieka nad dzieckiem i edukacja są podstawą uczenia się. Do tego nawiązuje temat tegorocznych obchodów „Wspieranie wielojęzyczności na rzecz integracji w edukacji i społeczeństwie”

Obchody w tym roku są wezwaniem do decydentów, wychowawców i nauczycieli, rodziców i rodzin, aby zwiększyli swoje zaangażowanie w edukację wielojęzyczną i włączenie do edukacji w celu przyspieszenia ożywienia edukacji w kontekście COVID-19.

Języki są niezbędne do zapewnienia tożsamości jednostek i grup ludzi oraz ich pokojowego współistnienia. Stanowią jedną ze strategicznych sił napędowych postępu w kierunku zrównoważonego rozwoju i harmonijnych relacji między warunkami globalnymi i lokalnymi. Tylko wszechstronna akceptacja wielojęzyczności da wszystkim językom szansę znalezienia się w świecie pogrążonym w procesach globalizacji.

Obecnie na świecie istnieje około 6000 języków, a 43 procent z nich jest zagrożonych. Tylko kilkaset języków odgrywa znaczącą rolę w systemach edukacji i sferze publicznej, a mniej niż sto języków jest używanych w świecie cyfrowym.

Społeczeństwa wielojęzyczne i wielokulturowe istnieją dzięki swoim językom, które w zrównoważony sposób przekazują i zachowują tradycyjną wiedzę i kultury.

Jednocześnie rośnie świadomość, że języki mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju, nie tylko poprzez promowanie różnorodności kulturowej i dialogu międzykulturowego, ale także poprzez sprzyjanie większej współpracy i wysokiej jakości edukacji dla wszystkich, budowanie integracyjnych społeczeństw wiedzy i zachowanie dziedzictwa kulturowego, oraz mobilizowanie woli politycznej do wykorzystania owoców postępu naukowego i technologicznego dla zrównoważonego rozwoju.