Jan Zych – ur. 12 IV 1901 r., zmarł dnia 16 X 1985 r.

Absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Siennicy z 1920 r. – pedagog i społecznik, długoletni kierownik szkoły podstawowej i twórca Społecznego Muzeum Konstantego Laszczki w Dobrem.

Jeśli pamiętamy, że nasze Siennickie Muzeum Szkolne powstało jako społeczna inicjatywa członków Koła Sienniczan zrzeszających absolwentów naszej szkoły i że nasze zbiory pochodzą w wielkiej mierze z darowizn, to warto też pamiętać, że w powiecie mińskim znajduje się jeszcze jedna placówka muzealna o podobnej historii i utworzona, jakże by inaczej, przez absolwenta Seminarium Nauczycielskiego w Siennicy. Mam tu na myśli Społeczne Muzeum Konstantego Laszczki w Dobrem, którego zbiory udostępniono zwiedzającym w 1971 r. Pomysłodawcą przedsięwzięcia, organizatorem i pierwszym kustoszem był pan Jan Zych, absolwent siennickiego seminarium nauczycielskiego z 1920 r., a potem długoletni nauczyciel i kierownik szkoły powszechnej a po wojnie szkoły podstawowej w Dobrem.

Kim był Konstanty Laszczka, wiedzą wszyscy. Ten wielki rzeźbiarz, którego historia przypomina losy Janka Muzykanta opisane przez Henryka Sienkiewicza, ale zakończenie, na szczęście okazało się dużo lepsze, pochodzący z ubogiej, wiejskiej rodziny został jednak uznanym artystą rzeźbiarzem, profesorem i rektorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Ale łatwo mu to nie przyszło. Jego stosunek do życia i świata najlepiej ilustruje zdanie wypowiedziane przez artystę: „Wszystko przemija na tym świecie, jedynie praca uczciwa i szlachetna pozostaje dla pokoleń.” Słowa te stały się mottem, hasłem witającym zwiedzających muzeum w Dobrem.

To, że Konstanty Laszczka urodził się na naszej mazowieckiej ziemi, we wsi Makówiec Duży znajdującej się pod Dobrem i że uczęszczał do szkoły powszechnej w Dobrem stało się dla młodego nauczyciela tejże szkoły, Jana Zycha, impulsem do nawiązania kontaktu z wielkim krajanem. Kontakt ten zaowocował wizytą rzeźbiarza w Dobrem w 1935 r. i następnie dozgonną przyjaźnią miedzy panami.

Jan Zych po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Siennicy w 1920 r. wrócił w rodzinne strony, gdyż pochodził ze wsi Zdrojówka koło Dobrego i został zatrudniony w szkole powszechnej w Dobrem. Jak się miało okazać dobrzańska szkoła stała się jego miejscem pracy na całe życie. Młody nauczyciel szybko dał się poznać jako energiczny organizator, społecznik z zapałem starający się poprawiać warunki pracy i nauki w Dobrem. Łatwo nawiązywał kontakty, przekonywał innych do wspólnego działania. Pięknie śpiewał i recytował, wygłaszał przemówienia na manifestacjach patriotycznych. Zjednywał sobie środowisko dobrzańskie, umiał bezkonfliktowo rozwiązywać najtrudniejsze problemy, zyskując sobie w środowisku popularność i uznanie. Udzielał się w różnych społecznych organizacjach wiejskich: w Kółku Rolniczym, Spółdzielni spożywców „Rolnik”, Mleczarni Spółdzielczej, Kasie Stefczyka, w Ochotniczej Straży Pożarnej, w Radzie Gminnej i Powiatowej. Szybko został kierownikiem szkoły i w 1925 r. wystąpił z propozycją budowy nowego budynku szkolnego. Budowa trwała 10 lat, a upór i determinacja Społecznego Komitetu Budowy pod kierownictwem Jana Zycha godne są najwyższego szacunku. Budynek szkolny przez wiele lat wyróżniał się swoją kubaturą i funkcjonalnością w całym powiecie mińskim.

Właśnie oddanie do użytku nowego gmachu szkolnego stało się impulsem do nawiązania kontaktu ze znanym już wtedy artystą Konstantym Laszczką mieszkającym w Krakowie. Laszczka odwiedził Dobre i podarował szkole kilka swoich prac mających służyć jako pomoce dydaktyczne w procesie nauczania i wychowania, i które de facto stały się zalążkiem późniejszego muzeum.

Podczas wojny Niemcy zajęli budynek, a pan Zych musiał się ukrywać. Organizował komplety tajnego nauczania, sekretnie wypożyczał uczniom książki, kolportował prasę konspiracyjną. Przy pomocy miejscowej ludności ratował przesiedlonych nauczycieli. Po wyzwoleniu pierwszoplanową sprawą stał się dla pana Zycha remont szkolnego budynku i uruchomienie działalności szkoły. Niemałym wyzwaniem stała się praca nad likwidacją analfabetyzmu wśród dorosłej ludności wiejskiej. W dalszym ciągu działał społecznie w Spółdzielni Spożywców i w Kasie Oszczędności.

Po śmierci artysty w 1956 r. pan Zych podjął starania nadania szkole imienia Konstantego Laszczki. W 1962 r. zorganizowano piękną uroczystość z tej okazji, a przed szkołą, na okazałym postumencie stanął, odlany z brązu, autoportret artysty. Koszt przedsięwzięcia pokrył znowu Społeczny Komitet. W uroczystości uczestniczyła rodzina rzeźbiarza, władze wojewódzkie i powiatowe. Nawiasem mówiąc, sienniccy licealiści wystąpili wtedy z gorąco przyjętym programem artystycznym na tej imprezie. W następnych latach pan Zych doprowadził do tego, że w Krakowie i w Dobrem nazwano ulice imieniem Laszczki.

Kolejnym zadaniem, które sobie postawił Jan Zych i do realizacji którego wciągnął, jak zwykle, grono miejscowych działaczy, była organizacja muzeum Konstantego Laszczki w jednej z sal szkolnych. Przekonał do tej idei rodzinę sławnego rzeźbiarza, która obiecała przekazać dla muzeum wiele pamiątek związanych z pracą i życiem artysty. Znowu pod kierownictwem, emerytowanego już wtedy kierownika szkoły, zbierano pieniądze, organizowano transport, przygotowywano lokal. Do pomocy wciągnięto Muzeum Ziemi Podlaskiej w Siedlcach i Muzeum Mazowieckie w Płocku, a także władze powiatowe i wojewódzkie. Kolejna uroczystość w Dobrem, tym razem związana z otwarciem muzeum, odbyła się w 1971 r. Wyeksponowano 74, różnego rodzaju, pamiątki związane z Konstantym Laszczką. Były to oczywiście jego prace: rzeźby, medaliony, plakiety, ceramika, ale także narzędzia, którymi posługiwał się artysta, dyplomy, medale i odznaczenia, fotografie, różne dokumenty. Plansze informacyjne opisywały koleje życia artysty, jego dorobek, funkcje jakie sprawował. Natomiast w następnych latach ilość eksponatów podwojono i zdecydowano się na przeniesienie siedziby muzeum do Gminnego Ośrodka Kultury. Kustoszem Społecznego Muzeum Konstantego Laszczki w Dobrem przez wiele lat była emerytowana nauczycielka szkoły podstawowej, pani Jadwiga Grzenda, absolwentka Liceum Pedagogicznego w Siennicy. Obecnie tę funkcję sprawuje pani Emilia Szymańska, której bardzo serdecznie dziękuję za udostępnienie fotografii pana Zycha na potrzeby tego artykułu.

Następnie jeszcze, w 1977 r. pan Zych doprowadził do odsłonięcia kamienia pamiątkowego w Makówcu Dużym. Na głazie tym, umieszczonym na postumencie widnieje następujący napis: „W tym miejscu stał dom, w którym 3 września 1865 r. urodził się profesor Konstanty Laszczka światowej sławy artysta rzeźbiarz. Makówiec Duży, 1977 r.”

Jan Zych wielokrotnie bywał w Siennicy na zjazdach koleżeńskich, był członkiem Koła Sienniczan. Podkreślał często, iż podstawy jego działalności wiążą się z okresem kiedy był uczniem naszego seminarium. To w nim wpojono mu obowiązek pracy dla Ojczyzny, potrzebę niesienia oświaty na wieś. Treści patriotyczne, jak wspominał, przekazywano na lekcjach, w czasie wycieczek i na wieczornicach i z wielką siłą dbano o język ojczysty. Zmarł w 1985 r. Głównemu twórcy Muzeum Laszczki 3 maja 1994 r. wmurowano w szkole tablicę pamiątkową z napisem „Janowi Zychowi - synowi ziemi Dobrzyńskiej, budowniczemu szkoły w Dobrem, zasłużonemu jej kierownikowi w latach 1921-1966 – Uczniowie.” Nad tablicą umieszczono jego popiersie.